“Alles van waarde is weerloos”, schreef Lucebert. Het staat in grote neonletters op een modern kantoorgebouw in Rotterdam. Het gebouw heeft niets van waarde. Cultureel gezien. Maar dan, wat is cultureel? Het gebouw draagt zeker kenmerken van zijn tijd. Geen kenmerken die bepalend zijn geworden voor een bepaald gedachtegoed. Andere gebouwen hebben dat wel. Niet alleen gebouwen overigens. Hele wijken zijn gerealiseerd volgens een algemeen gedragen concept, een voorstelling van de samenleving waarvoor deze wijken zijn gebouwd. Van den Broek en Bakema hebben deze voorstelling treffend geïllustreerd met het bekende gezin, waarbij de kinderen tussen vader en moeder in lopen. Dit symbolische beeld, bevat het gehele programma van de wederopbouw, met het gezin als hoeksteen van de samenleving. Nu lijkt de vitaliteit van de moderne wederopbouwwijken over. Maatschappelijk is dat een probleem. Cultureel ook. In Nederland blijft iets dat onbruikbaar is over het algemeen niet lang overeind. En al helemaal niet als het geen appèl doet op onze nostalgie. Vernietiging dreigt, overigens ook zonder sloop. Menige opknapbeurt heeft meer kapot gemaakt dan de ijzeren bal. Handhaven is ook moeilijk. Het lost de gesignaleerde problemen niet op: te kleine woningen, eenzijdige bevolkingsopbouw, lege openbare ruimte, verlies van draagvlak voor voorzieningen. En voor je het weet is het een openluchtmuseum geworden dat alleen met bizarre attracties rendabel is. Wat dan?

Het is niet eenvoudig een recept te bedenken dat de problemen oplost en tevens recht doet aan de culturele waarde van de wijken. Daarvoor verschillen de wijken onderling te veel. Het is ook onmogelijk een nieuw icoon te bedenken, als een concept dat opnieuw de condities formuleert voor een toekomstige samenleving. Een concept waarop we ons kunnen richten als het gaat om veranderingen en vernieuwingen van de wederopbouwwijken. Daarvoor is de maatschappij te heterogeen, te dynamisch. We kunnen slechts maatwerk leveren. Maatwerk voor de locatie, voor de lokale context en voor de stedenbouwkundige en architectonische elementen met een onmiskenbare vitaliteit, ongeacht de leeftijd. Die kunnen in de nieuwe context een functie krijgen en daarmee een eigen betekenis. Refererend aan de geschiedenis, maar volop in het heden.

Illustratie: Van den Broek & Bakema